Wychowanie patriotyczne w koncepcji E. Bojanowskiego

Fragmenty artykułu pana mgr Sebastiana Nowaka – nauczyciela języka polskiego i Religi w Szkole Podstawowej w Gostyniu

WYCHOWANIE PATRIOTYCZNE

W KONCEPCJI EDMUNDA BOJANOWSKIEGO

I MOŻLIWOŚĆ JEGO ZASTOSOWANIA
WE WSPÓŁCZESNEJ SZKOLE

Cz. I

Znaczenie wychowania patriotycznego we współczesnej szkole ciągle jest niedoceniane i niezauważane. (…). Odpowiedzią na te problemy jest propozycja, którą stworzył bł. Edmund Bojanowski – społecznik, humanista i patriota. Wprawdzie jego koncepcja wychowania powstała w połowie XIX wieku, to jednak z powodzeniem jest realizowana obecnie w wielu placówkach na terenie naszego kraju, jawiąc się jako nowatorska i aktualna (…). Dzieje się tak dlatego, że jej podstawy zostały oparte na uniwersalnych wartościach i ponadczasowych przesłankach teoretycznych, które z powodzeniem mają swoje zastosowanie w XXI wieku. Patriotyzm w ujęciu Bojanowskiego staje się nie tylko nauczaniem historii i kultury narodowej, ale kompleksowym działaniem skierowanym na współpracę rodziny i szkoły dla wychowania człowieka ukształtowanego na tradycyjnych wzorcach patriotyczno-religijnych. Mimo że Bojanowski skupił się przede wszystkim na wychowaniu przedszkolnym, to wydaje się, że niektóre elementy jego teorii można wdrażać także na innych etapach edukacyjnych.

Punktem wyjścia wszelkiej działalności wychowawczej, w tym także działalności wychowawczej Bojanowskiego, jest osoba ludzka, jej rozwój, lepsze zrozumienie otaczającego świata i miejsca, jakie w nim zajmuje. (…). Dzięki procesowi wychowawczemu pogłębia się związek między jednostką a społecznością, tym samym między osobą a jej otoczeniem. Tak rozumiane wychowanie jest ściśle związane z patriotyzmem w ujęciu Bojanowskiego, dla którego miłość Ojczyzny to zrozumienie tradycji rodzinnych, narodowych i religijnych. Dotyczy ono całego życia człowieka i jego funkcjonowania, dlatego musi być realizowane zarówno w szkole, jak i w rodzinie oraz w środowisku życia.

Proces wychowawczy zmierzający do nawiązania bardziej osobowych relacji międzyludzkich musi mieć określony cel, który chcemy osiągnąć. Odbywa się to poprzez określenie postaw i cech osobowości, które chcemy wypracować. (…) dla Bojanowskiego cel wychowania związany był z wartościami, które kształtują postawę człowieka, jego dążenia i przeżycia. (…)

Według [Edmunda] tylko w kontekście historycznym i narodowym możliwe było zrozumienie przez człowieka swojego miejsca w historii. W kręgu jego działalności patriotycznej mieszczą się również starania o rozbudzanie świadomości narodowej ludu, pielęgnowanie i gromadzenie rodzimych zwyczajów i tradycji. Dlatego zbierał Starodawne przysłowia dla ochronek, napisał Piosnki wiejskie dla ochronek oraz spisywał historie o wydarzeniach i bohaterach narodowych.

Dla bł. Edmunda miłość ojczyzny bierze swój początek w miłości Boga, która wyraża się z kolei w miłości wobec konkretnego człowieka. „Osobiste zapiski i materiały dotyczące jego osoby pokazują, jak całe jego życie było ukierunkowane na służbę ojczyźnie. Jego wielowymiarowy patriotyzm ukazuje bogactwo jego osobowości, umiejętność rozeznawania możliwości działania i znaków czasu. Początkowo był to młodzieńczy zapał do walki zbrojnej, który w miarę upływu lat dojrzewał, aby w końcu, widząc nierealność tej drogi – przynajmniej na tym etapie – zaowocować śmiałą decyzją służby ojczyźnie w pracy na co dzień, poświęcenia jej swoich sił, zdolności i majątku” (…).

Bojanowski podkreślał, że w ludzie wiejskim przetrwała tradycja narodowa i kultura. Dzięki obyczajom ludowym możemy dotrzeć do historii i przeszłości narodowej. „Na podobieństwo widzialnej Ochrony, wszystek lud jest jakoby jedną wielką żywą Ochroną tradycji starodawnych a świętych obyczajów rodzimych – jednorodnym domem patriarchalnym – a serdecznym ducha Bożego Kościołem – karmiącą i piastującą nas drugą ziemią macierzyńską, a wierną Bogarodzicy czeladką i nieodrodnym potomstwem Piastowym” – pisał bł. Edmund. Dlatego też, czas pobytu w rodzinie oraz w ochronce traktowany był komplementarnie, dzięki czemu dziecko pogłębiało swoją wiedzę na temat tego, co w naturalny sposób poznawało w życiu rodzinnym. „Bojanowski wiedział, że sprawy narodowe, sprawiedliwość społeczna i życie wiary musi być połączone w jedno, jeżeli chce się społeczeństwo dźwignąć, doprowadzić je do poziomu życia godnego człowieka” – mówił w 1991 roku prymas Glemp.

(…) Pamięć o historii, zachowanie tradycji i zwyczajów narodowych, znajomość literatury, pamięć o rocznicach, to zdaniem Bojanowskiego skarby, o które powinniśmy zabiegać. Pisał: „Naród osierociały […] dobrał się i rozpatrywać się zaczął w tych wewnętrznych skarbach: i zaczęto je zbierać, oczyszczać i gromadzić. Tu jest początek nowej poezji, w której młodociane żywioły narodu z ust Niewieścich zapisali nasi wieszcze – «jeszcze Polska nie zginęła» – to było godło tej epoki, dobitny wyraz życia narodu, które oręż złożyło a w pieśń się przelało – i pierwszym było wstępem do wewnętrznego życia Kongresowej epoki”.